نشانه های تجاوز جنسی در کودکان چیست؟

از کجا بفهمیم کودکمان مورد آزار جنسیتی قرار گرفته؟ نشانه های تجاوز جنسی چیست؟ علائم تجاوز جنسی چیست؟ راه های جلوگیری از تجاوز جنسی چیست؟

از کجا بفهمیم به کودکی تجاوز جنسی شده؟

کودک آزاری و مورد تجاوز جنسی قرار گرفتن همیشه استخوان های شکسته و کبودی های غیرقابل توضیح نیست. انواع مختلفی از کودک آزاری مانند سوء استفاده عاطفی، سوء استفاده آموزشی، سوءاستفاده جنسی، غفلت، بی توجهی و… نیز وجود دارد .

در سال های اخیر با توجه به افزایش بازنمایی رسانه ای برخی آسیب های اجتماعی نظیر کودک آزاری جنسی، اخباری هم چون آزار جنسی چند دانش آموز پسر توسط ناظم مدرسه و یا دختربچه ای دبستانی توسط راننده سرویس مدرسه، در صدر اخبار قرار گرفته و مورد توجه واقع شدند.

اما اینکه آزار جنسی کودکان چه نشانه هایی در رده های سنی مختلف بر آنها خواهد داشت که والدین با دیدن آن نشانه ها به این مهم پی ببرند؟؛ چه پیامدهای جسمی و روحی برای آنها ایجاد خواهد کرد؟؛ چگونه باید والدین به کودکان خود در این زمینه آگاهی بخشی داشته باشند؟ و مواردی از این دست، ما را بر آن داشت تا در گفتگو با کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی و عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی، به پاسخ به این سؤالات بپردازد.

ایشان در ابتدا درخصوص تعریف کودک آزاری گفت:مطابق با تعریف سازمان بهداشت جهانی کودک آزاری عبارت است از آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند. همچنین در چهارمین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلاات روانی، کودک آزاری شامل سوءاستفاده جسمی، جنسی و مسامحه در مورد کودک تعریف شده است.
وی با تقسیم کودک آزاری به سه گروه تشریح کرد:اولین گروه کودک آزاری جسمی (physical child abuse) است که عبارت است از جراحت جسمانی کودک زیر 18 سال توسط فردی که مسئول نگه داری و محافظت از کودک است؛ تحت شرایطی که نشان دهد بهداشت و بهزیستی کودک در معرض خطر یا تهدید است.

دومین دسته کودک آزاری جنسی (sexcual child abuse) است که برای آن تعاریف گوناگونی ارائه شده است؛ از جمله اینکه آزار جنسی درگیر کردن کودک در فعالیت هایی است که منجر به ارضای جنسی افراد بزرگسال می شود، یا عمل تحمیلی جنسی بر علیه کودکی که فاقد تحول شناختی، هیجانی و جسمی هستند، و یا سوءاستفاده جنسی با تماس ها و تعاملات بین کودک و فرد بالغی که می داند کودک را به منظور تحریک جنسی مورد استفاده قرار داده است.

این کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی، بی توجهی یا غفلت ( Neglect ) را دسته سوم از انواع کودک آزاری دانست و گفت:عدم فراهم آوردن احتیاجات غذایی، پوششی، مسکن و بهداشت و مراقبت طبی؛ از جمله موارد این دسته است. البته غفلت همیشه عمدی نیست، بلکه فقدان آگاهی، مشکلات مالی و سایر عوامل ممکن است مانع کفایت والدین در جهت سرپرستی و پرورش فرزند شود.

علائم کودکانی که مورد تجاوز قرار گرفته اند

تجاوز به کودکان و علائم آن :عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی درخصوص نشانه هایی که کودکان آزار جنسی دیده، از خود بروز می دهند، گفت:برخی از کودکان تأثیرات ناشی از آزارشان را به صورت رفتارهایی نشان می دهند که شاید جنسی باشد، اما ضرورتاً همیشه این گونه نیست. همچنین برخی از بچه ها ممکن است کناره گیر، بدخلق، پرخاش گر، بی قرار و مضطرب شوند و حتی برخی از کودکان ممکن است هیچ نشانه ایی را به طور کلی نشان ندهند.
وی افزود:اغلب کودکان وقتی مورد آزار جنسی را افشا می کنند، استرس و اضطراب در رفتارهای غیرکلامی خود نشان می دهند؛ مانند نشان دادن خجالت و ترس در چهره شان و حتی سفتی و تنش در بدنشان. برای مثال وقتی مریم به مادرش گفت که دایی او را شب پیش وقتی که در خواب بوده لمس کرده است، صورتش قرمز و تن صدایش پایین بود. او نمی توانست در صورت مادرش نگاه کند و اشک در چشمانش حلقه زده بود و مشت هایش را گره کرده بود ( نشانه های جسمی ).

وی همچنین با بیان اینکه می توان به آزارهای جنسی از طریق بازی ها و نقاشی های خود به خودی کودک پی برد، آسیب های وارده به این کودکان را چنین برشمرد:آسیب های روانی این کودکان شامل اضطراب، افسردگی، ترس های مرضی، احساس گناه، پرخاش گری، مشکلات تمرکز، دوری گزینی اجتماعی، انزوا، ترس و اجتناب از مردان، عصبی بودن، تغییر در الگوی خوردن، علابمی مثل کابوس شبانه، واکنش هایی نظیر از جا پریدن، مشکلات ارتباطی و افکار خودکشی است.

نشانه های نگران کننده آزار جنسی و مورد تجاوز قرار گرفتن کودک

وی ادامه داد:در برخی نیز موارد نشانه های فیزیکی از آزار جنسی وجود دارد، که البته نسبتاً نادر است و بیشتر سوءاستفاده های جنسی کودک، آسیب فیزیکی ایجاد نمی کند. هر چند بیماری های مقاربتی در کودکان نشانه قابل اعتمادی برای سوءاستفاده جنسی به حساب می آیند.

چه عواملی در نمایان ساختن واکنش به مسئله آزار جنسی مؤثر است؟

این روانشناس برخی عوامل را در نمایان ساختن واکنش به مسئله آزار مهم شمرد و چنین توضیح داد:
1. سن قربانی:هر چه سن قربانی بیشتر باشد، تجارب سخت تری خواهد داشت.
2. سن متجاوز:هر چه سن متجاوز بیشتر باشد، آثار شدیدتری بر قربانی به جای می گذارد.
3. هویت متجاوز:متجاوزان مذکر آثار سخت تر و جدی تری بر کودک می گذارند.
4. طول دوره سوءاستفاده جنسی:هر چه مدت سوءاستفاده طولانی تر باشد، آثار منفی شدیدتری بر قربانی خواهد داشت.
5. ارتباط متجاوز با قربانی:هر چه رابطه نزدیک تر باشد، آثار ایجادشده بیشتر و شدیدتر است.
6. ماهیت عمل سوءاستفاده گرانه:هر چه آزار با خشونت و اجبار بیشتری اعمال شود، آثار شدیدتری خواهد داشت.
7. مرحله رشدی که کودک در آن قرار دارد.
8. تعداد سوءاستفاده کنندگان.
9. میزان حمایت خانواده.
وی تأکید کرد:به دلیل اینکه انجام هرعمل جنسی بر روی کودک به نوعی آزار محسوب شده و در حیطه رشدی او قرار ندارد، لذا بر روی هر دو جنس که در سنین کودکی باشند، آسیب رسان خواهد بود.

آزار جنسی کودک چه عوارضی در پی خواهد داشت؟

عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی در ادامه درخصوص عوارض این آزار در سنین مختلف بر کودکان چنین تشریح کرد:
1. در کودکان 4-1 سال: اغلب فقدان آداب توالت، ترس از مردان و چسبیدن افراطی به مادر دیده می شود.
2. قربانیان 6 – 4 سال: معمولاً با شکایت جسمانی به پزشک مراجعه می کنند. قربانی با احساس گناه شدید و قطع امید از علاقه و توجه دیگران گاه مانند کودکی وحشی رفتار می کند. نظافت و شستشوی جبری یا مرگ سمبولیک و تکراری والدین؛ از مراحل مهم بازی های کودک این سن به شمار می آید.
3. کودکانی در سنین 12 – 9 سالگی: که قربانی آزار جنسی می گردند اکثراً به دلیل مشکلاتی که در صحبت کردن در مورد این مسئله دارند، دچار واپس زنی جنسیت و اختلال در هویت جنسی می شوند. درگیری و اشتغال ذهنی آنها با مسایل جنسی سبب می شود که گاهی به صورت بی شرمانه و توأم با پررویی، به توضیح واقعیات بپردازند.

نشانه های نگران کننده آزار جنسی کودک

والدین چه مواجهه ای داشته باشند؟

وی درخصوص نحوه مواجهه والدین با کودک خود، پس از دیدن علایم مذکور گفت:اولاً مهم است که والدین از قبل در این زمینه آموزش و دانش لازم را کسب کرده باشند؛ هر چند که شاید بسیاری از خانواده ها کسب اطلاع در این زمینه را ضروری ندانند.
این روانشناس ادامه داد:بنابراین توصیه می کنم که حتماً والدین اطلاعات ابتدایی را در زمینه برخورد با کودکی که احیاناً به هر علتی مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، بدانند؛ چراکه بزرگسالان با برخورد تند و حتی گاهی با تنبیه فیزیکی این احساس را در کودک ایجاد می کنند که او مقصر است و این امر سبب تنفر کودک از خودش خواهد شد و فکر می کند موجودی دوست داشتنی نیست.

از سؤال کردن های مکرر و توضیح خواستن از کودک خوداری کنید

وی با تأکید بر اینکه والدین پس از مطلع شدن، از سؤال کردن های مکرر و توضیح خواستن از کودک خوداری کنند، ادامه داد:لازم است والدین نقش حمایتی خود را به عنوان والد به فرزند نشان دهند؛ به طوری که کودک بفهمد که او مقصر نیست و کسی که به او آزار رسانده است، گناه کار است.
آزار جنسی می تواند آسیب جدی از نظر روانی به همراه داشته باشد و به همین جهت لازم است والدین کودک را به کلینیک های روانشناختی هدایت کرده و تحت درمان قرار دهند و از طریق مقامات قانونی اقدام کنند تا مجرم به مجازات خود برسد.

راه های جلوگیری از تجاوز به کودکان

عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی برای پیشگیری از آزار جنسی کودک، توصیه کرد:لازم است والدین از فرستادن کودکان خود به محیط های خلوت که امکان رخ دادن آزار باشد خودداری کنند،

اگر کودک خود را برای خرید می فرستند در ساعت خلوت از روز یا شب نباشد و برای کودکان سنین پایین تر این کار به تنهایی نبوده و حتماً خودشان در کنار او در فروشگاه حضور داشته باشند، نسبت به حرف هایی که کودک می گوید حساس باشند؛ مثل اینکه “من دوست ندارم خانه دایی برم.”، استفاده از اینترنت و ماهواره با توجه به سن کودک و فعالیت درسی کودک، محدود و زیر نظارت والدین باشد، همچنین لازم است شناخت کافی از دوستانی که فرزندان با آنها ارتباط دارند داشته باشند و مراقب باشند که کودک افراد خیلی بزرگ تر از خود معاشرت نداشته باشد.

وی با بیان اینکه بایستی والدین باید درباره تربیت جنسی و سوءاستفاده جنسی به کودکان خود آموزش دهند، ادامه داد:هر چند این کار برای برخی از والدین بسیار سخت است؛ چراکه از یک طرف باید آنها را آگاه کنند و از طرف دیگر نباید دچار ترس و نگرانی شوند.

این مفهوم را در فرزندان خود تقویت کنید که بدن آنها به خودشان تعلق دارد

افرادی که برای جسم خود ارزش و احترام قائل اند، کمتر احتمال دارد مورد سوءاستفاده قرار بگیرند؛ لذا والدین باید این مفهوم را در فرزندان خود تقویت کنند که بدن آنها به خودشان تعلق دارد و بچه ها با این کار برای جسم خود احترام قائل خواهند شد.

مفهوم خصوصی بودن بدن را در سن 4- 3 سالگی به کودک آموزش دهید

این روانشناس با بیان اینکه والدین به کودکان در سن 4- 3 سالگی مفهوم خصوصی بودن بدن را منتقل کنند، ادامه داد:بایستی یک کودک پنچ ساله حریم خصوصی خود را به خوبی درک کند.

بهترین زمان برای دادن این آموزش ها زمان حمام کردن کودک است

عضو پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی بهترین زمان طرح موضوع سوءاستفاده جنسی برای کودک را هنگام حمام کردن دانست و تشریح کرد:موضوع سوءاستفاده جنسی موضوعی خشن است و شما می توانید برای ملایم تر کردن گفتگوی خود، ابتدا درباره رشد مناسب بدن فرزندان صحبت و سلامت جسمی او را تحسین کنید و در ضمن از این جملات استفاده کنید:”به به! ببین چقدر تمیز شدی. چه بدن سالمی داری! حالا یادت باشد که بدن تو خصوصی است و کسی نباید از تو بخواهد که به قسمت های خصوصی بدن تو نگاه کند یا به آنها دست بزند.

به غیر از مامان و بابا هنگام حمام یا وقتی که بخواهند از سلامت بدنت آگاه شوند و پزشک وقتی که بخواهد تو را معاینه کند؛ در حضور پدر و مادر. قسمت های خصوصی بدنت آن قسمت هایی است که با لباس شنا پوشانده می شود.”

فرمول “نه، برو”

وی ادامه داد:البته والدین باید برای حد و مرزها احترام قائل باشند و اگر فرزندشان دوست ندارد کسی را ببوسد، او را اجبار نکنند، همچنین او را به زور به آغوش نکشند؛ از آن جایی که اغلب اوقات فرد متجاوز از افراد نزدیک کودک است، باید به کودکان خود بگویید “اگر کسی با دست زدن به بدنت، تو را ناراحت می کند از فرمول نه، برو” استفاده کند و از فرد سوءاستفاده کننده دور شوند. می توان حتی به کودکان کوچکتر هم این فرمول را با نقش بازی کردن برای مقابله با سوءاستفاده آموزش داد.

تفاوت “خصوصی” و “راز” را به کودکان آموزش دهید

ایشان با بیان اینکه والدین باید تفاوت میان “خصوصی” و “راز” را برای فرزندان خود توضیح دهند، خاطرنشان کرد:متجاوزان نزدیک، از قربانی خود می خواهند که این مسئله را مانند یک راز نزد خود نگه دارد و همین امر باعث ادامه یافتن سوءاستفاده و آسیب بیشتر برای کودک می شود.

نمناک